Archeologie en het Nederlandse spoorwegnet zijn al bijna twee eeuwen met elkaar verbonden. Al sinds de aanleg van de eerste spoorlijnen komen daarbij archeologische ontdekkingen aan het licht. Dat waren aanvankelijk toevallige vondsten, maar inmiddels staat archeologisch onderzoek bij spoorwerkzaamheden al 25 jaar structureel op de agenda. Enkele hoogtepunten uit 180 jaar archeologische vondsten en onderzoek langs het spoor zijn vanaf 23 november te zien in de tentoonstelling ‘Retourtje verleden’ in het Rijksmuseum van Oudheden. De tentoonstelling is gemaakt in samenwerking met ProRail, ter gelegenheid van 25 jaar archeologische onderzoeken onder het spoor, uitgevoerd in opdracht van ProRail bv en haar voorganger NS RIB.
www.rmo.nl/retourtje-verleden
In ‘Retourtje verleden’ zijn enkele opmerkelijk spoorwegvondsten te zien zoals een middeleeuws zwaard uit de gracht van Bastion Deuteren (opgebaggerd in Den Bosch, 1896), de oudste telescoop van Nederland (opgegraven in Delft, 2014) en een prehistorische bijl van hertengewei, die is opgegraven bij de aanleg van de Betuweroute in Hardinxveld. Daarnaast zijn er spoorgereedschappen, oude foto’s en modeltreintjes. Samen geven ze een beeld van 180 jaar Nederlandse spoorwegen en de veranderende methodes van het archeologisch onderzoek, op diverse momenten in de tijd.
De tentoonstelling is gemaakt in samenwerking met ProRail-archeoloog Jerry Huisman. Naast archeologische voorwerpen uit de eigen museumcollectie, zijn er bruiklenen te zien van Museum het Valkhof, het Spoorwegmuseum, Erfgoed Delft (Gemeente Delft) en enkele particulieren.
‘Retourtje verleden’ is een kleine tentoonstelling in de vaste afdeling ‘Archeologie van Nederland’ en is te zien van 23 november 2020 t/m 22 augustus 2021. Speciaal voor families is er een route van spoorvondsten die kriskras door de afdeling te ontdekken zijn. Vanaf de kerstvakantie is daar het extra speurspel ‘Spoorzoeken’ bij (gratis bij bezoek aan het museum). Ook verschijnt er een jubileumboek. Archeoloog Yuri van Koeveringe schreef voor ProRail ‘Sporen in de archeologie. 25 jaar onderzoek onder de rails’. Het boek van Uniepers Uitgevers, Hoorn kost € 14,90 en is onder meer te koop in de Museumwinkel en boekhandel.
180 jaar archeologie langs het spoor
Bij de eerste spoorwegaanleg in Nederland in de tweede helft van de 19de eeuw, werden meteen de eerste incidentele archeologische vondsten gedaan. In het begin van de 20ste eeuw werden steeds vaker systematische opgravingen bij spoorwerkzaamheden uitgevoerd. Gelijktijdig en mede door deze nieuwe vondsten nam de archeologie als wetenschap in Nederland een sprong. Het ondertekenen van het verdrag van Malta in 1992 bracht opnieuw veel veranderingen teweeg. Toen werd namelijk vastgelegd dat een ’verstoorder’ een te ontwikkelen terrein altijd moet laten onderzoeken op archeologische resten voordat de bouw begint. Daarmee werd archeologisch onderzoek een standaard onderdeel van de bouwactiviteiten langs het spoor.
Vanwege de omvangrijke spoorprojecten was ProRail al gauw een voorloper in de professionele archeologie. Het spoorbedrijf richtte bovendien als een van de eerste grote organisaties in Nederland een afdeling archeologie op. Door het faciliteren en financieren van archeologisch onderzoek in de afgelopen 25 jaar, heeft ProRail het nodige bijgedragen aan de ontwikkeling van de archeologie als wetenschap en de bescherming van het archeologisch erfgoed in Nederland. Als beheerder van ruim 7.000 kilometer spoor in Nederland vindt ProRail dat het een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft om goed om te gaan met het cultureel erfgoed dat in de grond verborgen ligt.
